ارزیابی مقاومت ژنوتیپ های مختلف گلرنگ اهلی و وحشی به مگس گلرنگ acanthiophilus helianthi (dip: tephritidae)

ایران یکی از مراکز اصلی تنوع ژنتیکی گونه های اهلی و وحشی گلرنگ است. مهمترین آفت گلرنگ در آسیا و اروپا مگس گلرنگ acanthiophilus helianthi است که می تواند رشد و تولید غوزه ی گلرنگ را متوقف نماید. به منظور بررسی مقاومت و یا حساسیت ژنوتیپ های مختلف گلرنگ به مگس گلرنگ، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 12 ژنوتیپ گلرنگ، سه ژنوتیپ اهلی ac-stirling، c111 وc4110 از گونه ی carthamus tinctorius و پنج ژنوتیپ وحشی، آذری، اراک، شیرازی، همدان و لورک از گونه ی c. oxyacanthus و سه ژنوتیپ وحشی دیگر از گونه های c. lanatus، c. dentatusو c. palaestinus، و یک ژنوتیپ هیبرید حاصل شده از تلاقی بین گونه ای (c111×isfahan) در نسل f7، در سال های 1392و 1393 در 3 تکرار در مزرعه ی دانشکده ی کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان انجام گرفت. از زمان به غوزه رفتن گلرنگ تا زمان برداشت چهار بار نمونه برداری (در هر کرت20 غوزه به طور تصادفی) صورت پذیرفت. پارامتر های مورد ارزیابی شامل درصد غوزه های آلوده به مراحل مختلف مگس گلرنگ، وزن لارو و شفیره، طول عمر حشرات نر و ماده و درصد شفیره های پارازیته شده بود. در زمان برداشت درصد دانه ها و غوزه های آلوده و میانگین جمعیت مجموع مراحل مگس اندازه گیری شد. با توجه به نتایج در هر دو سال، شفیره و لارو های رشد کرده روی ژنوتیپ ac-stirling بیشترین وزن را به خود اختصاص داد. به طور کلی این ژنوتیپ بیشترین درصد دانه و غوزه های آلوده را داشت. در هر دو سال در ژنوتیپ های وحشی و هیبرید مرگ و میر لارو و شفیره ی بیشتری نسبت به ژنوتیپ های اهلی ثبت گردید. کمترین و بیشترین درصد کاهش عملکرد دانه در بوته در اثر مگس گلرنگ در سال 1392 به ترتیب در ژنوتیپ هیبرید (3/0±7/1) و ac-stirling (1±16)بود. در سال 1393 کمترین درصد کاهش عملکرد دانه در بوته در ژنوتیپ های c. palaestinus (2/0±6/0)، c. lanatus (6/0±7/1) و هیبرید (3/0±9/1) و بیشترین در ژنوتیپ ac-stirling (1±28) دیده شد. در آزمایش غیر انتخابی، رها سازی حشرات کامل نر ( 4عدد) و ماده (4 عدد) به ازای هر بوته، داخل قفس های با ابعاد 2/1 (عرض) × 5/1 (طول) با ارتفاع 2/1 متر انجام شد. در سال اول بیشترین مجموع مرگ و میر لارو و شفیره در ژنوتیپ هیبرید و در سال دوم در ژنوتیپ های آذری و هیبرید مشاهده شد. این مطلب احتمالا بیان کننده ی وجود مقاومت از نوع آنتی بیوز در برخی گونه های وحشی و ژنوتیپ هیبرید می باشد. دیگر آفت گیاه گلرنگ که مقاومت ژنوتیپ های گلرنگ به آن مورد بررسی قرار گرفت (lep: erebidae)eublemma parva بود. شب پره ی eublemma parva در جنوب اروپا، تا آسیای مرکزی یافت می شود و در ایران از روی گلرنگ گزارش شده است. نتایج نشان داد که این آفت پروانه ای ژنوتیپ های زراعی را به ژنوتیپ های وحشی ترجیح می-دهد، همچنین وقتی برخی ژنوتیپ های وحشی مورد حمله قرار گرفتند درصد دانه ی آلوده پایین بود. در این بین ژنوتیپ c. dentatusحساس ترین ژنوتیپ نسبت به سایر ژنوتیپ ها بود، اگر چه درصد غوزه های آلوده در بوته در این ژنوتیپ کم بود ولی بالا-ترین کاهش عملکرد دانه در بوته (1/1±99) در این رقم مشاهده گردید.